Henryk Hayden (1883 Warszawa – 1970 Paryż)

HENRI HAYDEN

MISTRZOWIE ÉCOLE DE PARIS

VILLA LA FLEUR

Konstancin-Jeziorna

20 września – 31 grudnia 2013

Kurator: Artur Winiarski

Serdecznie zapraszamy na wystawę czasową z cyklu Mistrzowie Ècole de Paris – „Henryk Hayden” , prezentującej zbiór obrazów i szkiców z kolekcji Marka Roeflera, a także innych kolekcji prywatnych.

Henri Hayden (1883–1970) był żydowskim artystą urodzonym w Warszawie. Studiował w miejscowej Szkole Sztuk Pięknych, a także w Instytucie Politechnicznym. W 1907 roku artysta na stałe opuścił rodzinną Warszawę, osiadając w Paryżu, gdzie wkrótce rozpoczął naukę na Académie de la Palette. Od 1908 roku regularnie podróżował do Bretanii, gdzie studiował miejscowy pejzaż. To właśnie tam poznał swojego wczesnego mentora i przyjaciela Władysława Ślewińskiego. Pod jego wpływem tworzył syntetyczne, stonowane realizacje.

Artysta związany był ze środowiskiem École de Paris. Ciepłe stosunki łączyły go z krytykiem sztuki i marszandem Adolfem Baslerem, za którego pośrednictwem poznał jednego z najbardziej wpływowych krytyków epoki – André Salmona. W Paryżu Hayden obracał się w środowisku artystów i literatów, między innymi: Keesa van Dongena, Guillaume’a Apollinaire’a, André Deraina, Henri Matisse’a, André Lhote’a, Othona Friesza, Maxa Jacoba i Amedeo Modiglianiego. Przyjaźnił się z Mojżeszem Kislingiem i Szymonem Mondzainem. Twórczością Haydena interesowało się wielu ówczesnych kolekcjonerów – w tym znany policjant-protektor artystów Léon Zamaron.

W latach 1912–1914 Hayden rozwijał swoje zainteresowania kompozycją przestrzenną obrazu idąc śladami wielkiego artysty Paula Cézanne’a. Prace powstałe w tym okresie, charakteryzują się kanciastą linią oraz geometryzacją form, a także zastosowaniem nakładających się na siebie planów kompozycyjnych. Najważniejszym obrazem z tego okresu jest kompozycja Gracze w Szachy (1913), wystawiana na Salonie Niezależnych w 1914 roku. Na początku drugiej dekady XX wieku obrazami Haydena zainteresował się kolekcjoner i marszand Charles Malpel. W 1914 roku Malpel nabył niemalże wszystkie jego obrazy znajdujące się w atelier, a także podpisał kontrakt z artystą na kolejne realizacje. Po wybuchu I wojny światowej ich współpraca zakończyła się.

W latach 1915–1916 w konsekwencji wcześniejszych poszukiwań, malarstwo Haydena zbliżyło się do kubizmu. Artysta podpisał kontrakt z marszandem kubistów Léonce Rosenbergiem, dołączył do grona twórców tworzących w duchu syntetycznego kubizmu. Do grona bliskich znajomych Haydena dołączyli wówczas Juan Gris, Pablo Picasso i Jacques Lipchitz.

Wczesne realizacje kubistyczne Haydena sprowadzały się tematycznie niemal wyłącznie do martwych natur. Artysta stosował czyste rozwiązania kompozycyjne, a jego paleta wyróżniała się subtelną kolorystyką. Zafascynowany stosowanymi przez polskiego malarza zestawieniami kolorystycznym Max Jacob określił artystę mianem „Renoire’a kubizmu”. Stosunkowo późno, bo dopiero około 1919 roku, Hayden zaczął tworzyć kompozycje figuralne, na których uwieczniał przede wszystkim muzyków. Jego najwybitniejszą kubistyczną realizacją jest niewątpliwie kompozycja z lat 1919–1920 zatytułowana Trzej muzycy (obecnie w Muzeum w Lyonie). To właśnie najprawdopodobniej ten obraz zainspirował Pabla Picassa do podjęcia tego tematu na płótnie w 1921 roku.

W schyłkowym okresie kubizmu Haydena artysta coraz częściej tworzył pejzaże. W latach 1920–1921 malował niemal wyłącznie widoki z południa Francji – realizacje te stanowią jego ostatnie próby malarskie utrzymane w stylu kubistycznym. Na lata 20. przypadł zwrot w twórczości Haydena związany z tak zwanym „powrotem do porządku”. Pragnąc odzyskać „wrażliwość oka” na niuanse natury artysta odrzucił wówczas wszelką stylizację.

Warto zaznaczyć, że w 1923 roku Henryk Hayden nawiązał współpracę z wybitnym marszandem Leopoldem Zborowskim. W tym samym roku odbyła się także wystawa obrazów Haydena w galerii Zborowskiego.

W okresie międzywojennym Hayden malował głównie pejzaże, portrety, rzadziej martwe natury. Stylistyka jego obrazów ocierała się niekiedy o twórczość Auguste’a Renoira. Podczas niemieckiej inwazji na Francję w 1940 roku Hayden wraz z żoną Josette oraz parą artystów – Sonią i Robertem Delaunay udali się na południe Francji. Początkowo Hayden osiadł w Mougins, by w 1943 roku przenieść się do Roussillon d’Apt. To właśnie tam polski malarz poznał wybitnego dramaturga Samuela Becketta, który wkrótce stał się jednym z jego najbliższych przyjaciół. Po powrocie do Paryża po zakończeniu działań wojennych Hayden zastał swoją pracownię doszczętnie splądrowaną. Artyście udało się odnaleźć i odzyskać niewiele obrazów – wyjątek stanowiło wielkoformatowe płótno Trzej muzycy.

Na początku lat 50. malarstwo Haydena uległo całkowitej metamorfozie w następstwie częstych wyjazdów w region Marny i Sekwany. Hayden tworzył wówczas pejzaże i martwe natury, posługując się płaską, wyrazistą plamą barwną. Jego malarstwo sytuowało się na zbiegu figuracji i abstrakcji. W pejzażach kolejnych dekad kolor przejął naczelną rolę w obrazach, budował ich przestrzeń, a nawiązująca do rzeczywistości forma stawała się coraz bardziej syntetyczna.

Od początku XX wieku malarstwo Henryka Haydena cieszy się niesłabnącą popularnością. Jego obrazy znajdują się w licznych instytucjach muzealnych na terenie: Francji (Musée National d’Art Moderne, Centre Pompidou; Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris; Musée d’art et d’histoire du Judaïsme; Musée des Beaux-Arts de Lyon; Musée d’Art Moderne de Troyes; Musée des Beaux-Arts de Nantes), Wielkiej Brytanii (Tate Gallery) oraz Polski (Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Śląskie w Katowicach).

Patronat medialny wystawy: